Usługa:
- Porada prawna – dział spadku
- Umowa o dział spadku (o ile w skład spadku nie wchodzi nieruchomość)
- Postępowanie sądowe z wniosku o dział spadku
Dlaczego należy zrobić podział spadku?
Podział spadku (dział spadku) jest właściwie czynnością niezbędną w każdym przypadku, gdy spadek zawiera jakieś aktywa w masie spadkowej, a dziedziczy więcej, jak jeden spadkobierca. Dział spadku może być zgodny, gdy wszyscy spadkobiercy chcą podzielić spadek w taki sam sposób oraz sporny, gdy, chociażby jeden ze spadkobierców widzi to w inny sposób.
Przypomnijmy, dziedziczenie w Polsce odbywa się co do zasady przez powołanie do spadku jednej lub większej ilości osób (z określeniem udziału, w jakim ten spadek każda z osób nabywa). Tylko w drodze szczególnych instytucji prawa spadkowego pojedynczym osobom przypadają poszczególne przedmioty (prawa). Więcej o dziedziczeniu możesz przeczytać w zakładach Dziedziczenie ustawowe oraz Testament.
Jeżeli po spadkodawcy dziedziczy kilka osób, nabywają oni wspólnie cały spadek. Dziedziczenie kilku osób tworzy zatem współwłasność na drodze tzw. sukcesji generalnej. Jest to specyficzny rodzaj współwłasności, do której jedynie odpowiednio stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych i tylko w zakresie nieuregulowanym przez prawo spadkowe. Udział każdego ze współspadkobierców – określany ułamkiem – dotyczy zarówno całości spadku, jak i każdego z przedmiotów (praw) wchodzących w skład masy spadkowej.
Spadkobierca może rozporządzać swoim udziałem w spadku (udziałem w całej masie spadkowej). Nie może jednak swobodnie rozporządzać udziałem w przedmiotach wchodzących w skład spadku, albowiem musi on w tym celu uzyskać zgodę wszystkich spadkobierców. Jeżeli dokona on takiej czynności bez ich zgody, rozporządzenie będzie bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Jeżeli zatem przedmiot wchodzący w skład spadku w wyniku działu spadku stanie się własnością innego spadkobiercy, rozporządzenie udziałem w tym przedmiocie będzie bezskuteczne.
Dział spadku może nastąpić w każdym czasie. Prawo nie przewiduje w tym zakresie terminu, ani terminu przedawnienia roszczenia.
Czy podział spadku ma znaczenie dla odpowiedzialności za długi spadkowe?
Dział spadku jest istotny z punktu widzenia zakresu odpowiedzialności za długi spadkowe.
Do chwili działu spadku, jest to odpowiedzialność solidarna. Oznacza to, że każdy spadkobierca może być zobowiązany do spłacenia całego długu – z prawem zwrotu nadpłaty od współspadkobierców.
Od chwili działu spadku (o ile jest to podział całego spadku) każdy ze spadkobierców ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości swojego udziału. Na przykład odpowiada za 1/4 długu.
W obu przypadkach jest to jednak odpowiedzialność całym majątkiem spadkobiercy.
Czy podział spadku może nastąpić na drodze pozasądowej?
Jak najbardziej. Jak już jednak wspomniano, pierwszym warunkiem jest zgoda spadkobierców na sposób działu. O ile jednak podzielenie się np. zbiorem książek może nastąpić przez czynność faktyczną (każdy weźmie sobie kilka sztuk) w drodze umowy ustnej, o tyle przekazanie jednemu ze spadkobierców samochodu z obowiązkiem spłaty pozostałych, powinno już nastąpić w formie pisemnej umowy o dział spadku. Jeżeli w skład spadku wchodzi zaś nieruchomość – konieczne będzie dokonanie działu w formie aktu notarialnego. Umowny dział spadku może dotyczyć części spadku (może być kilka umów o dział).
Podział spadku następuje przez przyjęcie na wyłączną własność poszczególnych składników majątku przez poszczególnych spadkobierców. Ewentualne nierówności można pokryć przez spłaty i dopłaty (tzw. podział faktyczny).
Dział może także być tzw. podziałem cywilnym, który polega na sprzedaży majątku na wolnym rynku i podzieleniu uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców.
Stronami umowy muszą być wszyscy współspadkobiercy (a także ew. nabywca udziału lub jego części).
Strony nie mogą w umowie zmodyfikować udziałów w spadku względem dziedziczenia ustawowego lub testamentu.
Należy pamiętać, że umowa o dział spadku w części dotyczącej spłat lub dopłat podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Podstawę opodatkowania przy umowie o dział spadku stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, nabytego ponad wartość udziału w spadku. Wysokość podatku zależy od rodzaju przenoszonego prawa i wynosi z reguły 2%, rzadziej 1%.
Deklarację PCC-3 powinien złożyć każdy podatnik – nawet ten zwolniony.
Na czym polega sądowy dział spadku?
Na wniosek osoby uprawnionej sąd spadku ustala skład aktywów masy spadkowej oraz wartość poszczególnych jej składników.
Następnie, uwzględniając niesporne żądania, przyznaje poszczególne przedmioty na rzecz poszczególnych spadkobierców. W razie sporu co do tego, komu ma przypaść określony składnik masy spadkowej, sąd rozstrzyga na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym związku spadkobiercy z tym składnikiem. Sąd bierze pod uwagę – w miarę możliwości – wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie. Ewentualne nierówności wyrównuje się za pomocą spłat lub dopłat.
Możliwy jest także dział spadku poprzez ustanowienie współwłasności przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej w częściach ułamkowych
Jeżeli nikt nie chce przyjąć składników majątku lub nie jest w stanie ponieść ciężaru spłat lub dopłat, może nastąpić ich sprzedaż w drodze licytacji komorniczej, a następnie podział uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców.
Działu spadku dokonuje się wg stanu z chwili otwarcia spadku i wg cen z daty działu.
Czy w dziale spadku dzielone są długi (pasywa masy spadkowej)?
Nie. W polskim systemie prawnym sąd spadku nie dokonuje podziału długów spadkowych. Dzielone są wyłącznie aktywa. Jeżeli dział spadku następuje w drodze umowy pomiędzy spadkobiercami, mogą oni określić zakres spłaty długów przez każdego z nich. Dział ten nie ma zastosowania do wierzycieli, a jedynie pomiędzy spadkobiercami.
Czy dział spadku wiąże się z koniecznością zapłaty podatku?
Podatek od spadków i darowizn należy zapłacić już w momencie uzyskania stwierdzenia nabycia spadku (lub APD). O ile oczywiście nie przysługuje nam zwolnienie, jako najbliższej rodzinie spadkodawcy.
Należy jednak pamiętać, że umowa o dział spadku oraz orzeczenie działowe w części dotyczącej spłat lub dopłat podlega dodatkowo opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, nabytego ponad wartość udziału w spadku. Wysokość podatku zależy od rodzaju przenoszonego prawa i wynosi z reguły 2%, rzadziej 1%.
Deklarację PCC-3 powinien złożyć każdy podatnik – nawet ten zwolniony.
Informacje dodatkowe:
- WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU: Sąd Rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy
- ZMIANA WŁAŚCIWOŚCI: na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.
- WPIS OD WNIOSKU: 500 zł (300 zł jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt)
- WPIS OD WNIOSKU: 1.000 zł (600 zł j.w.), jeżeli wniosek dotyczy także zniesienia współwłasności
- WYNAGRODZENIE: ustalane indywidualnie, w kwocie stałej lub wedle stawki godzinowej
Stan prawny na dzień 1 stycznia 2023 r.