Komu przysługuje renta socjalna?
Renta socjalna (stała lub okresowa) przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18. roku życia;
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia;
3) w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Przykładowo: dziecko, które uległo wypadkowi komunikacyjnemu w wieku 12 lat, którego skutkiem jest całkowita niezdolność do pracy, będzie uprawnione do pobierania renty socjalnej po osiągnięciu 18. roku życia.
Celem renty socjalnej jest dostarczenie środków utrzymania osobie, która z uwagi na wiek (pobieranie nauki) nie może nabyć prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pomimo iż jest osobą do tej pracy niezdolną.
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest zaś osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik organu rentowego. Odbywa się to na zasadach i w trybie przewidzianym dla ustalania niezdolności do pracy dla potrzeb renty z tytułu niezdolności do pracy. Procedurę rozpoczyna złożenie stosownego wniosku do organu rentowego (np. ZUS).
Czy uprawniony do renty socjalnej może otrzymać jakieś dodatkowe świadczenia?
W toku procedury kwalifikującej do renty socjalnej może być ustalona (za zgodą uprawnionego) także niezdolność do samodzielnej egzystencji. Orzeka się ją w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
Osoba uznana za osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji ma prawo do pobierania dodatkowego świadczenia zwanego świadczeniem uzupełniającym. Niezbędne jest złożenie wniosku do organu wypłacającego rentę socjalną.
Przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego (a także: odmowa prawa, zmiana wysokości oraz stwierdzenie ustania prawa) następuje w drodze decyzji. Jego wysokość wynosi do 500 zł i jest zależna od kilku przesłanek.
Ile wynosi renta socjalna?
Obecnie renta socjalna wynosi 100% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Ustalonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS. W 2023 roku jest to 1.588,44 zł brutto (po marcowej waloryzacji). Świadczenie do wypłaty wynosi 1.445,48 zł.
W dniu 7 marca 2023 r. wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o rencie socjalnej. Zgodnie z tym projektem renta socjalna ma wynosić 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2022 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Niższa mogłaby być wyłącznie w przypadku jej wypłacania w zbiegu z rentą rodzinną. 14 kwietnia br. odbyło się pierwsze czytanie w Sejmie. Projekt skierowano do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. Przebieg prac legislacyjnych można śledzić TUTAJ.
Gdyby doszło do takiej zmiany, byłaby to z pewnością bardzo dobra wiadomość dla uprawnionych do renty socjalnej. Jest ich w Polsce około 300.000 osób.
Obecnie minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3.490 zł brutto, tj. 2.709,48 zł netto. Zatem prawie dwa razy więcej, niż obecna renta socjalna.
Komu przysługuje renta uzupełniająca do renty socjalnej?
Renta uzupełniająca przysługuje osobom, których niezdolność do pracy powstała w związku z działaniem lub zaniechaniem osoby trzeciej, za które to działanie lub zaniechanie osoba trzecia ponosi odpowiedzialność cywilną. Odpowiedzialność ta może być oparta na zasadzie winy lub ryzyka (a czasami nawet na zasadzie słuszności).
Mówiąc prościej, odpowiedzialność osoby trzeciej może być spowodowana np.: wypadkiem komunikacyjnym, błędem medycznym, zaniedbaniem w utrzymaniu drogi, czy chodnika, wypadkiem przy pracy.
Renta ta przysługuje na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Może ona być wypłacana bezpośrednio przez sprawcę szkody, jak też przez jego ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej.
Z założenia osoby uprawnione do renty socjalnej nie mają doświadczenia zawodowego, które mogłoby stanowić podstawę ustalenia możliwości zarobkowych, stanowiącą punkt wyjścia do ustalenia wysokości renty cywilnej uzupełniającej.
Dlatego w sprawach osób, które uległy jakiemuś wypadkowi, powodującemu niezdolność do pracy w wieku przedprodukcyjnym, przyjmuje się za podstawę obliczania renty uzupełniającej jeden z dostępnych wskaźników w zakresie wysokości wynagrodzenia. Chodzi tu przede wszystkim o najniższe wynagrodzenie (zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu za pracę), średnie wynagrodzenie w gospodarce narodowej lub przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. Z uwagi na znaczne zwiększenie się minimalnego wynagrodzenia za pracę w ostatnich latach ma ono obecnie charakter dominujący. Zwłaszcza dla uprawnionych w młodym wieku.
Jakie znaczenie dla osób uprawnionych do renty uzupełniającej będzie miała podwyżka renty socjalnej?
To właśnie osoby uprawnione do renty uzupełniającej, wyliczanej z podstawy w postaci minimalnego wynagrodzenia za pracę, znajdą się w szczególnej sytuacji po ewentualnych zmianach przepisów.
Skoro bowiem renta socjalna zrówna się z podstawą obliczenia renty uzupełniającej – brak będzie przesłanki do żądania jej uzupełnienia przez zobowiązanego lub jego ubezpieczyciela.
Oczywiście summa summarum uprawniony „nic” nie straci, bo nadal będzie otrzymywał takie same środki. W rzeczywistości straci jednak wraz z prawem do renty uzupełniającej możliwość jej kapitalizacji!
Kapitalizacja renty to możliwość wypłaty jednej dużej kwoty w miejsce okresowego świadczenia. Więcej zobacz TUTAJ.
W zależności od tego, czy ww. zmiana przepisów zostanie uchwalona oraz jaki będzie ostateczny kształt tych przepisów, może to być ostatni czas na kapitalizacje rent cywilnych uzupełniających i uzyskanie dodatkowych środków!
Należy mieć na względzie, że podwyższenie renty socjalnej zmieni także sytuację osób pobierających tę rentę, których bazę do ustalania renty uzupełniającej stanowią kwoty wyższe, niż minimalne wynagrodzenie. W ich przypadku również należałoby się zastanowić, czy kapitalizacja renty uzupełniającej nie byłaby dobrym wyjściem.
Przypomnę jeszcze, że na wysokość cywilnych rent uzupełniających wpływ miało uchwalenie przez Sejm przepisów o 13. i 14. rencie (w tym rencie socjalnej). Oczywiście przez zmniejszenie wysokości renty uzupełniającej. Tu też w teorii nic się nie zmieniło. Łączna renta jest na tym samym poziomie. Niestety zmniejszyły się możliwości negocjacji kwoty kapitalizacji.
Sytuacja każdego uprawnionego do renty uzupełniającej jest oczywiście inna i należy ją indywidualnie rozeznać.
Przykład:
Jan Kowalski ma 28 lat. W wieku 15 lat uległ wypadkowi komunikacyjnemu, w wyniku którego stał się całkowicie niezdolny do pracy. Obecnie pobiera rentę socjalną w kwocie 1.445,48 zł netto. Do tego pobiera rentę uzupełniającą od ubezpieczyciela sprawcy wypadku w kwocie różnicy pomiędzy wynagrodzeniem minimalnym a rentą socjalną, tj. w kwocie 1.264 zł (bez pomniejszania o koszty dojazdów do pracy). Mógłby podjąć negocjacje w sprawie kapitalizacji renty otrzymywanej od ubezpieczyciela. Szacowana kwota to kilkaset tysięcy złotych. Gdyby skapitalizował rentę przed zmianą przepisów, otrzyma tę kwotę, a dodatkowo po zmianie przepisów będzie pobierał świadczenie w wysokości jak przed kapitalizacją. Jeżeli nie dokona kapitalizacji, świadczenie będzie takie samo, ale nie otrzyma tych kilkuset tysięcy złotych.
Stan prawny na dzień publikacji wpisu.