Co to jest rękojmia?
Rękojmia to przewidziana przepisami kodeksu cywilnego odpowiedzialność sprzedającego za wady rzeczy sprzedanej. Wady rzeczy sprzedanej mogą dotyczyć jej właściwości (wady fizyczne) lub stanu prawnego (wady prawne).
Co do zasady każdy sprzedający, niezależnie od tego, czy jest osobą fizyczną, osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, czy osobą prawną (w tym nieprowadzącą działalności gospodarczej), odpowiada z tytułu rękojmi. Nie ma przy tym znaczenia to, czy sprzedawana rzecz jest nowa, czy używana.
Oznacza to, że tzw. przeciętny Kowalski, sprzedając swój prywatny, używany samochód, również ponosi odpowiedzialność za jego wady. Mówimy tu o tzw. prywatnym obrocie pojazdami.
Kodeksowy termin do stwierdzenia wady fizycznej wynosi 2 lata i jest to termin zawity. Jego upływ powoduje wygaśnięcie uprawnień kupującego.
Czym różni się rękojmia od gwarancji?
Gwarancja jest to oświadczenie gwarancyjne złożone przez gwaranta, określające jego obowiązki oraz uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu.
Gwarantem może być właściwie dowolny podmiot w łańcuchu produkcyjno-handlowym (np. producent, importer, dystrybutor, sprzedawca). Gwarancja ma – w przeciwieństwie do rękojmi – charakter akcesoryjny, dobrowolny. O zakresie gwarancji decyduje w pierwszej kolejności treść oświadczenia gwarancyjnego („gwarancji”). Dopiero w drugiej kolejności – i w braku odmiennego uregulowania w oświadczeniu gwarancyjnym (o ile w ogóle zostało złożone!) – stosowne przepisy kodeksu cywilnego.
Kupujący może realizować swoje uprawnienia z tytułu rękojmi niezależnie i obok uprawnień wynikających z gwarancji.
Co oczywiste, jeżeli sprzedający nie złoży oświadczenia gwarancyjnego (może ono być wyrażone właściwie w dowolnej formie, a nawet w reklamie) – to nie udziela gwarancji. Kupującemu nie przysługują w takim przypadku żadne roszczenia z jej tytułu. Z taką sytuacją mamy do czynienia praktycznie zawsze w prywatnym obrocie pojazdami.
W przypadku gwarancji gwarant odpowiada zgodnie ze złożonym oświadczeniem. Najczęściej mówimy tu o odpowiedzialności za niesprawność przedmiotu sprzedaży w okresie gwarancji, w tym za niesprawność powstałą po dniu wydania rzeczy.
W przypadku rękojmi sprzedawca jest odpowiedzialny za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.
Różnicę pomiędzy zakresami odpowiedzialności można wyjaśnić na następującym przykładzie. Gwarant ponosi odpowiedzialność za uszkodzenie się silnika sterującego podnoszeniem szyby bocznej w całym okresie gwarancji. Nawet jeżeli do uszkodzenia silnika doszło po wielu miesiącach od wydania pojazdu. Sprzedający będzie ponosił odpowiedzialność za takie uszkodzenie z tytułu rękojmi w przypadku, gdy silnik ten był uszkodzony w chwili wydania pojazdu. Dodatkowo także wtedy, gdy doszło do jego uszkodzenia na przykład na skutek usterki w instalacji elektrycznej, która to usterka tkwiła w sprzedawanym samochodzie przy jego sprzedaży. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest zatem zazwyczaj węższa od odpowiedzialności z tytułu gwarancji.
Kiedy mamy do czynienia z zakupem pojazdu przez konsumenta?
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, kiedy przysługuje im status konsumenta. Zgodnie z kodeksem cywilnym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Jak wynika z tej normatywnej definicji, Nowak, kupujący samochód od Kowalskiego (osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej w zakresie handlu pojazdami), nie jest konsumentem. Nie ma zatem żadnych dodatkowych uprawnień wynikających ze statusu konsumenta.
W szczególności kupujący, niebędący konsumentem, musi udowodnić sprzedającemu, że wada fizyczna lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego.
Tylko bowiem w przypadku tzw. obrotu konsumenckiego, przepisy wprowadzają domniemanie, zgodnie z którym stwierdzenie wady przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, przenosi ciężar dowodu nieistnienia wady – w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego – na sprzedającego.
Czy w prywatnym obrocie pojazdami zawsze obowiązuje rękojmia?
Nie zawsze. Strony umowy kupna-sprzedaży mogą bowiem odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jedynie w obrocie tzw. konsumenckim ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Jak już wspomniałem, obrót prywatny nie jest obrotem konsumenckim.
Należy pamiętać, że rękojmia w zakresie wynikającym z przepisów kodeksu cywilnego obowiązuje – co do zasady – każdego sprzedającego, w tym np. dealera samochodów sprzedającego samochody nowe lub używane, czy handlarza używanymi pojazdami sprowadzanymi z zagranicy.
Czy można oczekiwać, że sprzedający – nieczerpiący zysku ze sprzedaży pojazdów – ale sprzedający prywatny, kilkunastoletni pojazd, będzie udzielał nabywcy takiej samej ochrony przed wadami fizycznymi tego pojazdu – jak dealer samochodowy sprzedający nowy pojazd?
Odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista. Kupujący samochód używany, zwłaszcza starszy i z dużym przebiegiem, za cenę adekwatnie mniejszą od ceny pojazdu nowego musi liczyć się z tym, że pojazd taki jest w znacznym stopniu zużyty oraz awaryjny. Nie powinien się także dziwić, że w umowie kupna-sprzedaży przewidziano ograniczenie lub wyłączenie rękojmi.
Jakie zapisy powinny znaleźć się w umowach kupna-sprzedaży?
Niestety dostępne w sieci wzory umów bardzo często nie przewidują odpowiednich zapisów. Prywatni sprzedający stare pojazdy w niskiej cenie narażają się na roszczenia nabywców, których wysokość może równać się wartości sprzedawanego pojazdu. Tymczasem jest rzeczą oczywistą, że sprzedaż starego, często mocno używanego pojazdu jest motywowana przerzuceniem na jego nabywcę ciężarów związanych z jego potencjalnymi naprawami i remontami. Rekompensatą za przerzucenie tych ciężarów powinna być odpowiednio niska cena sprzedaży, a nie dodatkowa ochrona z tytułu rękojmi. Zwłaszcza na poziomie tożsamym z ochroną przy nabywaniu pojazdów nowych od profesjonalistów.
Udzielenie rękojmi na sprzedawany używany pojazd w obrocie prywatnym powinno być traktowane jako dodatkowy bonus dla kupującego i wpływać na atrakcyjność oferty lub cenę sprzedawanego pojazdu. Oczywiście przez jej odpowiednie podwyższenie. Taka rękojmia nie powinna jednak być udzielana na okres pełnych dwóch lat. Jeżeli sprzedający chce spać spokojnie.
W zależności od popytu na dany pojazd oraz atrakcyjności jego ceny rękojmia powinna być wyłączona w całości w najszerszym możliwym zakresie lub ograniczona. Nie można bowiem wyłączyć rękojmi za wady, które zostały przez sprzedającego podstępnie zatajone. Ograniczenie może polegać bądź na skróceniu okresu rękojmi poniżej kodeksowych dwóch lat (może to być np. okres miesięczny, czy trzymiesięczny), bądź też na wyłączeniu niektórych roszczeń lub wprowadzeniu limitu odpowiedzialności.
Należy także wiedzieć, że sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Dlatego umowa kupna-sprzedaży samochodu używanego powinna szczegółowo opisywać stan sprzedawanego pojazdu. Nie należy się bać opisania w umowie wszelkich drobnych i większych usterek, a także wskazania dokonywanych napraw. Zwłaszcza dokonanych w ostatnim czasie przed zawarciem umowy. Kupujący powinien wiedzieć o samochodzie wszystko to, co wie o nim sprzedający. Wtedy taka transakcja będzie uczciwa – nawet pomimo wyłączenia rękojmi.
Jakich roszczeń kupującego możemy się spodziewać, jeżeli nie wyłączymy lub nie ograniczymy rękojmi?
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może (1) złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo (2) odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.
Obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady. Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może także (3) żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo (4) usunięcia wady.
Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.
Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady. Ma do tego jednak prawo wyłącznie wtedy, gdy doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w jeden z dwóch ww. sposobów jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim z wymienionych tu sposobów wymagałoby nadmiernych kosztów.
Problem braku odpowiednich wyłączeń rękojmi w umowach kupna-sprzedaży używanych pojazdów w obrocie prywatnym będzie się jeszcze nasilał. Zwiększa się bowiem świadomość prawna po stronie kupujących. Już teraz potrafią oni jednak występować do sprzedających z roszczeniami o naprawę (lub zwrot jej kosztów) usterek, które stwierdzone zostały kilkanaście miesięcy po transakcji. Ustalenie, czy dana usterka powstała po dniu wydania pojazdu, czy też tkwiła w tym pojeździe w dniu jego wydania, nie jest także proste. Spory na tym tle często kończą się w sądzie.
Czy roszczenia kupującego się przedawniają?
Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku od dnia stwierdzenia wady. Doktryna dopuszcza modyfikację tego terminu na podstawie art. 588 §1 k.c. – także poprzez jego skrócenie.
Nie ulegają zaś przedawnieniu – jako uprawnienia prawnokształtujące – uprawnienie do odstąpienia od umowy oraz uprawnienie do obniżenia ceny. Wygasają one na skutek upływu terminu zawitego. Zgodnie z art. 568 §3 k.c. kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo o obniżeniu ceny w terminie rocznym liczonym od dnia stwierdzenia przez kupującego wady. Jeżeli kupujący żądał pierwotnie wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.
Stan prawny na dzień publikacji wpisu.